Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak isimlendirilen Hıdırellez günü, Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu'da kutlanan mevsimlik bayram ve şenlikler ortasında yer alıyor. Bu yıl da birçok etkinliklerle yurt genelinde kutlanması beklenen Hıdırellez ne vakit? Hıdırıllez bayramı nedir, ne vakit kutlanır? İşte Hıdırellez gelenekleri...
HIDIRELLEZ BAYRAMI NEDİR?
Hıdırellez ya da Hıdrellez, Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu'da kutlanan mevsimlik bayramlardan biridir. Baharın habercisi kabul edilen, Hızır ve İlyas peygamberlerin her yıl buluştuklarına inanılan "Hıdırellez", farklı gelenek ve inanışlarla kutlanıyor.
Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak isimlendirilen Hıdırellez günü, dünyada darda kalanların yardımcısı olduğu düşünülen Hızır ile denizlerin hakimi olduğuna inanılan İlyas'ın yeryüzünde buluştukları gün olarak düşünülür ve kutlanır.
Gregoryen takvimi (Miladi takvimi)ne nazaran 6 Mayıs, evvelden kullanılan Rumi takvim olarak da bilinen Jülyen takvimine nazaran 23 Nisan Hıdırellez günüdür. 6 Mayıs'tan başlayıp 4 Kasım'a kadar olan mühlet Hızır Günleri ismiyle yaz mevsimini, 8 Kasım'dan 5 Mayıs'a kadar olan müddet ise Kasım Günleri ismiyle kış mevsimini oluşturmaktadır. Bu yüzden 5 Mayıs günü gecesi kış mevsiminin bitip sıcak yaz günlerinin başladığı manasına gelmektedir. Türkiye'de Hıdrellez Bayramı 5 Mayıs'ı 6 Mayıs'a bağlayan gece kutlanır. Bugün Hıristiyanlarca da baharın ve tabiatın uyanmasının birinci günü olarak kabul edilir; bu günü Rum Ortodoks Patrikhanesi¦Rum Ortodokslar Aya Yorgi, Katolikler "Aziz George" günü olarak kutlamaktadırlar.
Hıdırellez'in UNESCO'nun 'İnsanlığın Somut Olmayan Kültür Mirası Listesi'ne alınması emeliyle 2010 yılında çalışmalar başlatılmıştır.
HIDIRELLEZ'İN KÖKENİ NEDİR?
Rivayetlere nazaran; Hızır, İlyas ve İskender-i Zülkarneyn, birlikte ölümsüzlük suyunu aramaya çıkmış. Su, Karanlık Ülkesi denilen bir yerdeymiş. Bir öbür rivayete nazaran ise bu Ab-ı Hayat yani ölümsüzlük suyu İstanbul'da Yuşa Tepesi'ndedir. Bir süre sonra karanlıklar ülkesine varırlar, Hızır ile İlyas bu suyun kaynağını bulup hem içer hem yıkanırlar lakin İskender'e bunu söylemezler. İskender bir mühlet sonra vefat eder. Hızır ve İlyas ise hem sonsuz bir hayata hem de inanılmaz bir fiziki güce kavuşurlar. O gün bu gündür; Hızır'ın karada, İlyas'ın denizde zorda kalanların yardımına koştuğuna inanılmaktadır.
HIDIRELLEZ NE VAKİT KUTLANIR?
Her yıl 6 Mayıs'ta kutlanan Hıdırellez asırlardır Türkiye'nin yanı sıra Balkanlar ile Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Azerbaycan üzere ülkelerde klâsik bir bayram olarak biliniyor.
Hıdrellez bahar bayramı niteliğinde kutlanan mevsimlik bayramlardandır. Hıdrellez Hızır ile İlyas isimlerinin birleştirilmesinden meydana gelip, yazın başlangıcı sayılan 6 Mayıs (Rumi 23 Nisan) gününe verilen isimdir.
Her yıl 5-6 Mayıs'ta kutlanan Hıdırellez, 2017 yılında UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi'ne alınmıştı. Baharın gelişi, tabiatın canlanması ile hayatlarına rahmet dolmasını uman beşerler, 5 Mayıs akşamından 6 Mayıs sabahına kadar süren Hıdırellez'i çeşitli etkinliklerle geçirirler.
HIDIRELLEZ GELENEKLERİ NELERDİR?
Bu kıymetli günde sağlık, bolluk, rahmet, talih getirileceğine inanılan ve yöreden yöreye değişen farklı ritüelleri hala görmek mümkün. Geçmişten bugüne uzanan bu geleneklerin kimisi kentleşmenin tesiriyle unutulmaya yüz tutarken kimileri ise hala yaşatılmaya çalışılıyor.
Hıdırellez denince akıllara birinci olarak her çeşit hastalık ve berbatlıktan korunmak için yakılan ateşin üzerinden üç sefer atlanması ve dileklerin kağıda yazılarak gül ağacının altına gömülmesi ya da asılması geliyor.
O gün yapılan bir öbür ritüele nazaran deniz ya da dere kenarından dilek tutularak toplanan 41 taş 1 yıl boyunca saklanıyor bir sonraki Hıdırellez'de bu taşlar suya atılıp, yenisi toplanıyor.
Deniz kenarından kırık dalgalardan bir kaba doldurulan deniz suyu da bolluk ve rahmet için meskenin içerisine serpiliyor.
Üzerine çeşitli dilek, niyet yazılan kağıtlar açık olarak ve yavaşça bir akarsuya bırakılıyor. Otlarda biriken çiğ damlalarından yoğurt yapılıyor ve hamur mayalanıyor.
Bekar kızlardan alınan yüzük, kolye ve boncuk üzere eşyalar içerisi su dolu çömleğin içerisine konup, çömleğin ağzına yeşillik bırakılarak üzeri kırmızı bir yemeni ile örtülüp kilitlenerek gül ağacının tabanına bırakılıyor. Sonraki gün çömlek başına toplanan kızlardan birinin üzerinden kilit açılarak maniler eşliğinde çömlekteki eşyalar çıkarılıyor.
Rahmet getireceği düşünülerek keselere konan bakliyat, gül ağacına asılarak 1 gece bekletiliyor, bu materyaller 1 yıl boyunca yemeklere az az konarak tüketiliyor. Kurulan salıncakta oturan genç kızı bu bireyle evlenmek isteyen delikanlı sallıyor.
Randıman vermeyen ağacın yanına balta ile gidilerek eser vermesi yoksa kesileceği söyleniyor.
HIDIRELLEZ GECESİ GELENEKLERİ
Hıdrellez gecesi yahut üç gün evvel sokak kapısının üzerine Mushaf konur. Beşerler ve hayvanlar bunun altından geçer. Bunun hedefi hayvanların sağlıklı olması ve bol süt vermesidir. İnsanlara uğur getirmesidir.
Hıdrellez gecesi bir gül fidanının tabanına dilekler adanır, dilekler biçimlerle belirlenir. Mesken istenirse topraktan, kiremitten konut, bebek istenirse bebek, para istenirse gül tabanına gümüş para konur. Dileklerin gerçekleşmesi için Hıdrellez uğuruna samimiyetle inanmak gerekir.
Hıdrellez gecesi iki ekmek mayalanır, kenara konur. Birine varlık başkasına yokluk denir. Sabah niyet tutulan hamur kabarırsa o yılın var yılı şayet kabarmazsa yok yılı olacağına inanılır.
Hıdrellez gecesi her konutun kapısına yeşil otlar, bilhassa ısırgan otu asılır. Bundan gaye hayvanların bol süt vermesidir. Başka bir inanmaysa Hıdrellez gecesi ısırgan asılan konuta yapılan büyü tutmaz. Yapılan büyü bozulur.
Hıdrellez gecesi dört yol ağzında ateş yakılır, eski hasırlar yakılır, üzerinden en az üç sefer atlanır. Hıdrellez gecesi ateşin üstünden atlanınca bir kış uzunluğu insanın üzerine çöken uyuşukluğun ve hareketsizliğin ve atılacağına inanılır. Birebir vakitte inanışa nazaran atlama anında kederler sıkıntılar de dökülürmüş.
Hıdrellez gecesi kapı yanına taş konur. Şayet taşın altı karınca dolarsa o yıl bolluk, rahmet olacağına inanılır.
HIDIRELLEZ SABAHI GELENEKLERİ
Sabah güneş doğmadan kalkılır. Dut ağacının köküne ''Dut, belimin ağrısını yut'' diyerek bel vurulur. Böylece bel ağrılarından kurtulacağına inanılır.
Hıdrellez sabahı dere yahut deniz kenarına gidilip sağlık için el yüz yıkanır.
Hıdrellez sabahı çimenlerde sağlık, uğursuzluktan ve baş dönmesinden arınmak için yuvarlanılır.
Hıdrellezden bir gün evvel toplanan 40 çeşit ot dere suyuyla kaynatılır. Otların posaları süzülür. O suyla Hıdrellez sabahı yüksek bir yere çıkılır. İnanışa nazaran ne kadar yükseğe çıkılırsa saçların o kadar uzayacağına, sağlıklı ve parlak olacağına inanılır.
Güneş doğmadan evvel kırlara çıkılır, çiçek ve otların üstündeki çiğler toplanır, ele yüze sağlık ve siğilleri yok etmek için sürülür. Bu çiğle mayalanan sütün yoğurt olacağına inanılır. Ayrıyeten bir gece evvelden dışarıya asılan yünden yapılmış giysi ve çorapların üstüne çiğ yağarsa güve tutmayacağı inancı yaygındır.
Genç kızların, akraba delikanlıların yahut nişanlıların özel eşyaları Hıdrellez gecesi köyün içinde bir gül tabanına gömülür. Delikanlılar bu eşyaları Hıdrellez sabahı gün doğana kadar bulmak zorundadırlar. Aksi halde eşyasını saklayanın dileğini yerine getirmek zorundadır.
Salıncakta sallanırken bir ağaç kolu kopartılır. Sallanırken (Dağlara, taşlara, ulu ulu ağaçlara hastalık, bana sağlık) diyerek kol atılır. Bu yolla hastalıkların bedenden atılacağına inanılır.
HIDIRELLEZ GÜNÜ NELER YAPILMAZ?
Hıdırellez inanışına nazaran yapıldığı vakit rahmet, sağlık, talih ve mülk getireceğine inanılan uygulamalar yapıldığı üzere yapılmasının uygun görülmediği davranışlar da bulunuyor.
Tabiata ziyan verilmemesi, süt sağılmaması, çift sürülmemesi, boya ve badana yapılmaması, dikiş dikilmemesi, çamaşır yıkanmaması, un elenmemesi, makas tutulmaması üzere inanışlar da yer alıyor.
HIDIRELLEZ GÜNÜ YAPILMASI UYGUN GÖRÜLMEYENLER
Hıdırellez inanışına nazaran yapıldığı vakit rahmet, sağlık, baht ve mülk getireceğine inanılan uygulamalar yapıldığı üzere yapılmasının uygun görülmediği davranışlar da bulunuyor.
Tabiata ziyan verilmemesi, süt sağılmaması, çift sürülmemesi, boya ve badana yapılmaması, dikiş dikilmemesi, çamaşır yıkanmaması, un elenmemesi, makas tutulmaması üzere inanışlar da yer alıyor.
Yorumlar
Kalan Karakter: