İran, ABD’nin güç kaybettiği Afganistan ve Irak sahasında nasıl bir yol izleyecek?

İbrahim Reisi, seçim devrinde müzakerelerin devam edeceğini lakin İran’ın haklarının gasp edilmesine müsaade etmeyeceğini söyledi. Donald Trump, 2017’nin Mayıs’ında nükleer mutabakattan çekildiğinde, İran’ın balistik füze çalışmalarının da nükleer muahede kapsamı içine alınmasını amaçlıyordu. Onun için çıktı ve yine müzakereler başladı. Lakin İran buna yanaşmıyor. Münasebetiyle ABD çekildikten sonra mutabakat çerçevesinde uranyum zenginleştirme oranını peyderpey yükseltti. Manevî devrinde İran’ın dış siyaseti büyük oranda nükleer mutabakatlara endeksli bir formda yürüyordu. Reisi ise İran’ın müzakelere devam edeceğini fakat müzakerelerin dış siyasetteki ana ekseni oluşturmayacağını çok istikametli bir dış siyaset yürüteceklerini söyledi. Artık İran’da yeni hükümet nükleer müzakerelere devam edecek ama burada ABD’nin eski nükleer muahedeye dönmeden İran’ın da taahhütlere uymayacağını söyleyebiliriz.

Önümüzdeki periyotta tüm dünyanın dış siyasetini ‘mutlak dostluk ya da mutlak düşmanlık’ üzerinden yürütmeyeceğini düşünüyorum. Ülkelerin işbirlikleri ve uyuşmazlıkları alandan alana değişiyor. Bölgesel işbirliklerini yakın devirde inşaa edilebileceği kanatinde değilim ancak hem bölgesel problemlerde hem de Afganistan özelinde Orta Asya’daki yeni gelişmelerde konusuna nazaran ortak hareket edileceği konusuna nazaran de rekabet ortamları oluşacağı kanaatindeyim.

Irak’ta ABD işgalinde sonra Irak’ın tüm safhalarında İran bazen yoğun bazen daha az yoğunlukta bulundu. ABD’nin Irak’la bir muahedesi var hasebiyle çekilmesi tekrar gelmeyeceği manasına gelmiyor. Çekilince nereye gidiyorlar? Kuveyt, Katar ve Ürdün’deki üslerine dönüyorlar. Bundan ötürü ABD açısından askerlerini Irak’tan çok bu ülkelerde bulundurmasında çok büyük bir fark yok. Zira istediği vakit hava harekatı yapabilecek potansiyele sahip. ABD askelerinin Irak’tan çekilmesi İran’ın dolduracağı bir boşluk oluşturmuyor. Münasebetiyle İran, Irak üzerinde çok güçlü bir ülke, ABD de gücünü devam ettiriyor. Münasebetiyle bundan sonra Irak üzerindeki ABD-İran çekişmesi daha çok politik uğraşlar üzerinden olacaktır. Afganistan’da ise İran, 2015 sonrasında Taliban’la ilgi geliştirdi. Bu bağ daha sonra Taliban heyetinin İran ziyaretiyle görünür hale geldi. Afganistan’ın Şii nufüsunun yaşadığı bölgelere, Taliban, çatışmasız bir formda anlaşarak girdi. Afganistan Şii’lerinin önde gelen isimleri de birkaç gün evvel Kabil’de Taliban heyetiyle görüştü ve Taliban’ın kuracağı hükümete takviye vereceklerini söylediler. Afganistan’daki bağlantıları daha çok İran İhtilal Muhafızları’na bağlı Kudüs Gücü kumandanı olan İsmail Kaani geliştirdi. Ama bu münasebetlerin niteliği ve niceliğine baktığımızda İran’ın Irak ve Suriye alanıyla kıyasladığımız vakit o oranda belirleyici olmadığını görüyoruz.