Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla Ermenistan 21 Eylül 1991'de bağımsızlığını ilan etti. Türkiye, 16 Aralık 1991'de komşusu Ermenistan'ın bağımsızlığını tanıyan birinci ülkelerden oldu.
Türkiye ile Ermenistan birbirine komşu iki ülke olsa da diplomatik bağlantılarda Erivan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana iniş ve çıkışlar yaşandı.
Vakit zaman iki ülke ortasında yakınlaşma olsa da Türkiye ile Ermenistan ortasında diplomatik münasebet tesis edilmesi ve ikili alakaların gelişmesi için uygun şartlar oluşmadı.
Türkiye, bağımsızlığının akabinde önemli ekonomik sıkıntılar yaşayan Ermenistan'a insani yardımlarda bulundu. Erivan'ın bölgesel kuruluşlar, memleketler arası toplum ve Batılı kurumlarla bütünleşmesi tarafında efor harcadı.
Bu çerçevede Ermenistan, Türkiye tarafından Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütüne (KEİ) kurucu üye olarak davet edildi.
Şimdi Ankara ile Erivan ortasında karşılıklı diplomatik temsilcilikler açılmadan, Ermenistan'ın Azerbaycan'ın toprağı Karabağ'ı işgal etmesi, Türkiye-Ermenistan ilgilerinin bozulmasına neden oldu.
Azerbaycan'ın Kelbecer bölgesinin işgal edilmesi üzerine, Türkiye 1993'te Ermenistan'a direkt ticareti sona erdirdi. İki ülke ortasındaki hudut kapatılarak kara, demir ve hava yolu ilişkileri kesildi.
2005 SONRASI İVME YAKALANDI
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, başbakan olduğu devirde Nisan 2005'te eski Ermenistan Cumhurbaşkanı Robert Koçeryan'a mektup yazarak iki ülke tarihçileri ve öteki uzmanlarından oluşan bir kümenin 1915'teki olayları tüm arşivleri araştırarak bulguların milletlerarası kamuoyuna açıklanması teklifini sundu.
Koçeryan, Erdoğan'ın tarihçilerden oluşan kurul kurulması teklifi yerine iki ülke ortasındaki ilgilerin olağanlaştırılması için üst seviye siyasi diyalog önerdi.
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 2008'deki seçimi kazanarak Ermenistan'ın yeni Cumhurbaşkanı seçilen Serj Sarkisyan'a kutlama bildirisi gönderdi.
Sarkisyan ise Erivan'da oynanacak Türkiye-Ermenistan Dünya Kupası Küme Elemesi maçını izlemek için Gül'ü ülkesine davet etti.
Gül, Türkiye ile Ermenistan milli ekipleri ortasındaki maçı izlemek için 6 Eylül 2008'de Erivan'a gitti ve Sarkisyan ile bir ortaya geldi.
Gül, bağımsızlığını kazanmasının akabinde Ermenistan'ı ziyaret eden birinci Cumhurbaşkanı oldu.
Sarkisyan da 2009'da Bursa'da yapılan rövanş maçına Gül'ün daveti üzerine geldi.
Görüşme trafiği, Erdoğan ile Sarkisyan'ın 12 Nisan 2010'da Nükleer Güvenlik Doruğu'na katılmak için gittikleri ABD'nin başşehri Washington'da bir ortaya gelmesiyle devam etti.
MÜNASEBET KURULMASI ÖNGÖRÜLÜYORDU
İki ülke ortasında yakalanan ivme sonucunda Türkiye ile Ermenistan ortasında 10 Ekim 2009'da Zürih'te "Diplomatik Bağların Tesisi Protokolü" ile "İkili Münasebetlerin Geliştirilmesi Protokolü" imzalandı.
Zürih'te imzalanan protokoller, Ermenistan'daki kilise ve meclisteki milliyetçi partilerin yanı sıra Ermeni diasporasının yansısıyla karşılandı.
İki ülke ortasında 2009'da Zürih'te imzalanan Diplomatik Münasebetlerin Tesisi Protokolü ile İkili Bağların Geliştirilmesi Protokolü, Türkiye-Ermenistan alakalarının atılacak karşılıklı adımlarla tekrar kurulmasının bir yol haritasıydı.
Bu protokollere nazaran tarafların birbirlerinin hudutlarına, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne hürmet gösterecek ve hudut kapılarını yine açacaktı.
Hudut kapılarının açılması için belirlenen mühlet protokollerin yürürlüğe girişinden itibaren iki ay olarak belirtildi.
Bunların yanında eğitim, bilim, kültür ve konsolosluk hizmetleri üzere alanlarda iş birliğinin yanı sıra hükümetler ortası kurul ve çalışma kümeleri kurulması da planlanıyordu.
Diplomatik İlgilerin Tesisi Protokolünde diplomatik bağ kurulması ve karşılıklı temsilcilik açılması konusunda görüş birliğine varıldığı tabirleri yer aldı.
Bu protokoller, Ermenistan'ın protokolleri onay sürecini askıya alması nedeniyle uygulanmadı.
ERMENİSTAN'DAN GERİ ADIM
Türkiye, protokollerin onaylanmasının uygun bulunması için TBMM'ye sevk etti. Ermenistan'da ise protokoller, anayasaya uygunluğu açısından incelenmek üzere Anayasa Mahkemesine iletildi.
Ermenistan Anayasa Mahkemesi, 12 Ocak 2010'da, protokollerin anayasaya uygun olduğunu açıklamakla birlikte, 18 Ocak 2010'daki gerekçeli kararında protokollerin lafzına ve ruhuna ters önkoşullara ve kısıtlayıcı kararlara yer verdi.
Ermenistan, protokollerin onay sürecini askıya aldığını 23 Nisan 2010 tarihli bir Nota ile Türkiye'nin Tiflis Büyükelçiliğine bildirdi.
Sarkisyan, Şubat 2015'te kelam konusu protokolleri Ermenistan Parlamentosundan geri çekti ve 1 Mart 2018'de protokolleri kararsız ilan etti.
AZERBAYCAN'IN KARABAĞ ZAFERİ
Ermenistan, Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrası, ellerindeki Rus silahlarıyla işgal ettiği Karabağ ve etrafındaki topraklardan yaklaşık 30 yıl boyunca, Azerbaycan askerlerine ve sivillerine taarruzlar düzenledi.
Ermenistan ordusunun sivillere yönelik ataklarının giderek artması ve 27 Eylül 2020'de temas çizgisindeki köylerin ağır silahlarla ateşe tutulması bardağı taşıran son damla oldu. Azerbaycan ordusu, aynı gün Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in buyruğuyla karşı operasyona başladı.
Azerbaycan ordusu 44 günde 5 kent, 4 kasaba ve 286 köyü işgalden kurtardı, imzalanan bildiri gereği Ermenistan ordusu Ağdam, Kelbecer ve Laçın vilayetlerini terk etmek zorunda kaldı.
Savaşın birinci anlarından itibaren başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere Türk devlet yetkilileri sık sık Azerbaycan'ın yanında olduklarını açıkladı. Türkiye, üçüncü ülkeleri, Azerbaycan'ın hak savaşına müdahale etmemesi konusunda uyardı. Türkiye'nin bu takviyesi Azerbaycan halkı ve ordusuna moral sağladı.
Cumhurbaşkanı Aliyev, Karabağ ile ilgili her konuşmasında, Erdoğan'ın "Azerbaycan yalnız değildir" kelamının üçüncü güçlerin savaşa müdahil olmasını önlediğini belirterek, Türkiye'nin takviyelerini hiçbir vakit unutmayacaklarını tabir etti.
YENİ İVME YAKALANDI
Azerbaycan'ın zaferiyle sonuçlanan İkinci Karabağ Savaşı'nın akabinde Türkiye-Ermenistan münasebetleri yeni bir sürece girdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Karabağ zaferinden sonra Türkiye ile Ermenistan bağlarında yeni sayfa açılabileceği iletisini vermeye başladı.
Erdoğan, 16 Haziran 2021'de Azerbaycan Meclis Binası'nda yaptığı konuşmada, Kafkaslardaki barış ve huzurdan yalnız Azerbaycan'ın değil Ermenistan da dahil olmak üzere tüm bölge ülkeleri ve dünyanın yararlı çıkacağını belirtti.
Türkiye ile hudutların açılmasının Ermenistan'a çok sayıda yararı olacağını lisana getiren Erdoğan, "Ermenistan, Azerbaycan ile sorunlarını çözdükçe Türkiye olarak biz de gereken adımları atacağız." değerlendirmesinde bulundu.
Erdoğan, 25 Ağustos 2021'de Malazgirt Zaferi'nin 950. yılı nedeniyle düzenlenen merasimler kapsamındaki buluşmada, büyükelçilere yaptığı hitapta, "Dağlık Karabağ'daki işgalin sona ermesiyle bölgemizde kalıcı barış ismine yeni bir fırsat penceresi açıldığını, Ermenistan'ın bunu değerlendirmesi halinde bizim de gerekeni yapacağımızı tabir ettim." dedi.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan'dan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın iletilerine olumlu cevap geldi.
Paşinyan, 8 Eylül 2021'de yaptığı açıklamada, Erdoğan'ın Ermenistan ile alakaları olağanlaştırmaya yönelik açıklamalar yaptığını belirterek, "Bu açıklamalarda Türkiye ile Ermenistan ortasındaki ilgileri olağanlaştırma mümkünlüğünü görüyoruz. Türkiye ile alakaları olağanlaştırma, kara ve tren yolu ulaşımını tekrar hayata geçirmeyi istişare etmeye hazırız. Bu türlü bir görüşmeye hazırız ve bunu daha da genişletebiliriz." tabirlerini kullandı.
ÖZEL TEMSİLCİLER ATANDI
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 13 Aralık 2021'de TBMM'de yaptığı konuşmada, Türkiye-Ermenistan bağlarında yeni bir devrin başladığının sinyallerini verdi.
Konuşmasında Çavuşoğlu, Ermenistan'la olağanlaşma adımları için karşılıklı özel temsilciler atanacağını ve Erivan ile İstanbul ortasında da charter uçuşların tekrar başlayacağını duyurdu.
Çavuşoğlu, 15 Aralık 2021'de Birleşik Arap Emirlikleri ziyaretinin akabinde AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye'nin eski Washington Büyükelçisi Serdar Kılıç'ın Ermenistan Özel Temsilcisi olarak görevlendirileceğini söyledi.
Bu adımın akabinde Ermenistan, 18 Aralık' 2021'de Parlamento Lider Yardımcısı Ruben Rubinyan'ı, Türkiye ile bağlantıların olağanlaşması kapsamında özel temsilci olarak atadı.
Türkiye-Ermenistan bağlarında yeni sayfa açılması umudunu yeşerten son adım ise Erivan'dan geldi.
Ermenistan, İkinci Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'ı desteklemesi nedeniyle Aralık 2020'den bu yana Türk eserlerine uygulanan ambargoyu 1 Ocak 2022'de kaldırdı.
Dışişleri Bakanlığı, Türkiye ve Ermenistan'ın özel temsilcilerinin birinci görüşmesinin 14 Ocak'ta Moskova'da yapılacağını açıkladı.
Yorumlar
Kalan Karakter: