"Beş günlük ziyaret programı Türk gazetecilerin merak etiği sorulara cevap vermek için tasarlanmasının yanında Çin hükümetinin anlatmak istediği noktaların da altını çiziyor. Bu noktaları birleştirdiğimizde karşımıza Çinli yetkililer tarafından yapılan 1 tarif ve öncelikler tablosu çıkıyor."
Türkiye ve Çin ortasındaki bağlardaki en önemli bahis başlıklarından birinin Uygur konusu olduğu sır değil. İki ülke son yıllarda her ne kadar bağlarını derinleştirse de kusursuz bir bağın yolu tarafların birbirini anlamasından geçiyor. Bu anlayışın Türk kamuoyu nezdinde de yankı uyandırmasını isteyen Çin hükümetinin çalışmalarına şahit olan gazeteciler ortasındayım. Bölgeyi daha önce iki kere ziyaret etmemin akabinde bu sefer de meslek büyüklerimiz Hasan Bögün, Kamil Erdoğdu ve Mehmet Ali Güller ile birlikte Xinjiang Dış Alakalar Ofisi’nin davetlisi olarak Urumçi, Turfan ve Kaşgar’da 9-13 Temmuz tarihleri ortasında ağırlandık.
Beş günlük ziyaret programı Türk gazetecilerin merak etiği sorulara karşılık vermek için tasarlanmasının yanında Çin hükümetinin anlatmak istediği noktaların da altını çiziyor. Bu noktaları birleştirdiğimizde karşımıza Çinli yetkililer tarafından yapılan 1 tarif ve öncelikler tablosu çıkıyor. Yakından inceleyelim:
TANIM: AVRASYA’NIN GÖBEĞİ
Çinli yetkililerin gazetecilere birinci olarak Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin Çin’in ayrılmaz parçası olduğunu anımsatması ve ağırlandığımız müzelerin bir bölümünün bu tarihî anlatıya ayrılması seyahatlerde alışageldik bir durum. Buna ek olarak Türk gazetecilerin son ziyaretinde Çinli yetkililer tarafından Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin memleketler arası önemine yapılan vurgunun arttığını söylemem mümkün.
Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti Sözcüsü ve Dış Bağlantılar Ofisi Lideri Xu Guixiang, çevrimiçi bir panelde sorularımızı yanıtlamadan önce bölgeyi “odak noktası” ve “Avrasya bölgesinin göbeği” olarak tanımladı. Sözcü Xu’ya göre Batı ve Doğu medeniyetlerinin kesiştiği yer olan Uygur Özerk Bölgesi, Jenerasyon ve Yol’un önemli pencerelerinden. Jenerasyon ve Yol çerçevesinde 2019 yılında seferlere başlayan Çin-Avrupa yük treni seferleri Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nden çıkış alıyor ve 23 sınır üzerinden 19 ülkenin 26 kentine ulaşıyor. Yalnızca 2022 yılında bölgenin ithalat ve ihracat hacmimin 35 milyar doları aşması Nesil ve Yol’un dinamizmini ortaya koyuyor.
Türk gazetecilerin Çinde götürüldüğü birinci durağın Urumçi Kültürel Planlama Merkezi olması da bu bağlamda tesadüf değil
Türk gazetecilerin Çin’de götürüldüğü birinci durağın Urumçi Kültürel Planlama Merkezi olması da bu bağlamda tesadüf değil. Çünkü son derece çağdaş biçimde dizayn edilmiş bu dört katlı merkezin birinci iki katı Çin’in 2013 yılında ilan ettiği Nesil ve Yol İnisiyatifi’ne ayrılırken, son iki katı ise nüfusu 2035’’e kadar ikiye katlanacak kentin bu büyük değişime nasıl bir kent planlaması ile hazırlandığını anlatıyor.
Avrasya ülkelerini tekrar küresel ticaretin rotası haline getirecek Jenerasyon ve Yol’da Türkiye’nin de Orta Koridor ile yer alması Çinli yetkililer tarafından yapılan bu tarifi değerli kılıyor. Bir başka tabir ile tarihi İpek Yolu’nun iki yakası olan İstanbul ve Uygur Özerk Bölgesi ihtilafın değil halklara yarar getirecek iş birliğinin adresi olabilir.
GÜVENLİK VE ÖZGÜRLÜK DENKLEMİ
Çin’in Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi geçmişte önemli şiddet olaylarına tanıklık etti. Çinli yetkililere şiddet olaylarının gerisindeki nedenleri soruduğumuzda bunu “üç büyük kötülük” kavramı ile açıkladılar. Üç büyük kötülük faktörü “terörizm, radikalizm ve dini aşırılıkçılık” olarak tanımlanıyor.
Bölgede son 5 yıldır terör olayı yaşanmasa da geçmişte yaşanılan acı tecrübeler ve dahası Suriye üzere yönetim boşluklarının yaşadığı ülkelerde terör örgütlerinin hayat alanı bulması bölgede güvenlik siyasetlerinin devam edeceğini gösteriyor. Öyle ki Türk gazetecilerin Urumçi kentinde ziyaret ettiği “Terörizm ve Aşırılıkçılığa Karşı Savaş” isimli müzenin bir bölümünde Suriye’de Uygurca çekilen propaganda görüntülerini görmek mümkün.
Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti Sözcüsü ve Dış Bağlar Ofisi Lideri Xu Guixiang
Peki Amerika Birleşik Devletleri, Çin’in terörizm algısının neresinde? Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti Sözcüsü ve Dış Bağlar Ofisi Lideri Xu Guixiang, gazeteci Mehmet Ali Güller’in sorusu üzerine terörizmin nedenleri ortasında ABD’nin Orta Asya siyasetini göstermekten çekinmedi. Sözcü Xu başta olmak üzere konuştuğumuz tüm yetkililerin çekindiği tek şey ise terör sözü ile Çin’de yaşayan rastgele bir etnik kümenin ismini birlikte anmak oldu. Sözcü Xu, Batı medyasında çıkan haberleri anımsattığımızda “(Onlar) terörizme darbe indirmenin halka darbe indirmek olduğunu, çok hareketlerle mücadelenin dinlere karşı olduğunu iddia ediyorlar.” karşılığını verdi.
HALIDAKİ 56 NARIN ANLAMI
Urumçi’deki İslam Enstitüsü Lideri Abdülrekip Tümniyaz konuşmalarımızda bölgedeki mevcut siyasetin dini değil bilakis terörün dinden faydalanmasını gaye aldığını lisana getiren kanaat önderlerinden yalnızca birisi. Tümniyaz’ın başında olduğu İslam Enstitüsü 2017 yılında devlet takviyesi ile daha büyük bir kampüse taşındığını eklemek de yarar var. Bin öğrencinin eğitim aldığı İslam Enstitüsü içinde yurt, mescid, kütüphane ve yemekhane üzere tesisler bulunuyor. Buradan mezun olan öğrencilerin ülke genelinde din adamı olarak hizmet verdiğini anlatan Tümniyaz, öğrencilerin değişim programları çerçevesinde Mısır’ın ünlü El Ehzer üzere üniversitelerinde de gözlem yapma bahtı yakaladığını aktardı.
İslam Enstitüsü Lideri Abdülrekip Tümniyaz solda İdgah Cami İmamı Abbas Mehmed sağda
Kaşgar’da bulunan İdgah Cami’nin imamı Abbas Mehmed ise Çin’in mevcut siyasetine mescide mahallî yönetim tarafından armağan edilen bir halı üzerinde anlatıyor. Bölgede yaşayan etnik kümelerin sayısına atıfla 56 narın bulunduğu halının verdiği Türk gazeteciler verdiği bildiri şu: Bir nar meyvesinin içi üzere tek tek olsak da dışarıdan bakıldığında biz bir bütünüz.
NÜFUS VE ÖMÜR BEKLENTİSİNDE DEĞİŞİM
Uygurcanın sokaktaki tabelalardan, okullardaki eğitime ve kullanılan paraya kadar her yerde rahatlıkla görüldüğü, Uygurların dünyaya ikram ettiği 12 Mukam’ın ulusal korunmaya alındığı bölgede dikkat çeken bir öbür konu halkın hayat kurallarının yakından takip edilmesi.
Çin’in ülke genelinde başlattığı ortak refah siyasetinin Xinjiang özelinde pozitif ayrımcılık ile devam ediyor. Örneğin, Çin genelinde ücretsiz eğitimin 15 yıl olduğu iki yerden birisi Xinjiang Uygur Bölgesi’nde kamu kaynakları büyük ölçüde istihdam, eğitim ve sağlık sigortasına ayrılıyor. Bu çabaların sonucunda 3 milyon 60 bin kişinin mutlak yoksulluktan kurtulurken 1949’da 30 olan ortalama hayat süresi 2020’de 75.6’yı buldu. Son 70 yılda Uygur nüfusunun 3.6 milyondan 11.6 milyona çıktığına dikkat çeken Çinli yetkili Xu, Batı medyasında çıkan haberlere itiraz ederek “ABD milli dayanışmayı sabote eden bir siyasete sahip. Bizim içinse çeşitli etnik kümeler ortasında dayanışma can damarıdır. (Bu ülkede yaşayan herkes için) ortak mukadderata vurgu yapmaya devam edeceğiz.” sözlerini kullandı.
TÜRK GAZETECİLERE BİLDİRİ VAR
“Bin defa duymaktansa bir defa görmek güzeldir.” diyen Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Hükümeti Sözcüsü ve Dış Münasebetler Ofisi Lideri Xu Guixiang’a bunun Türk gazeteciler için bir davet olup olmadığını da sordum. Türkiye’yi daha önce iki sefer ziyaret ettiği bilgisini paylaşan Xu, “Bizler Türkiye’den gazetecilerin gelmesini olumlu karşılıyoruz. Bu yılın ikinci yarısında burayı 100’den fazla heyet ziyaret edecek. Türklerin de içinde olmasını istek ediyoruz.” bildirisini verdi.
Bu diplomatik çağrının akabinde unutamayacağımız samimi ve bilgece bir öbür davet ise Turfan kentinde bizi uğurlayan rehberimiz Aynur’dan geldi:
“Burada doğdum, burada büyüdüm. Kentimi kalın bir ansiklopediye benzetiyorum. Bir seferde burayı keşfetmek mümkün değil. Daha iyi anlamanız için sizi tekrar bekliyorum.”
Kaynak: Çin Milletlerarası Radyosu
Hibya Haber Ajansı
Yorumlar
Kalan Karakter: